Кәмелетке толмағандардың еңбек құқықтары

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 30-тармағына сәйкес  он алты жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға жол беріледі.

Ата-анасының, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап алушысының біреуінің жазбаша келісімімен еңбек шарты жасалуы мүмкін тұлғалар:

 -орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайларда, он бес жасқа толған азаматтармен;

-бос уақытында денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесіне кедергі келтірмейтін жұмыстарды орындау үшін он төрт жасқа толған оқушылар;

он төрт жасқа толмаған адамдармен, кинематография ұйымдарындағы, театрлардағы, театрлық және концерттік ұйымдардағы, цирктегі денсаулық пен адамгершілік дамуына зиян келтірмейтін туындыларды жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін.

-Кәмелетке толмағаннан басқа еңбек шартына оның ата-анасының, қамқоршысының немесе асырап алушысының бірі қол қояды. Он сегіз жасқа толмаған, еңбек қатынастарындағы қызметкерлер ересектермен теңестіріледі, ал еңбекті қорғау, жұмыс уақыты, демалыс уақыты және басқа да еңбек жағдайлары бойынша олар Еңбек кодексінде белгіленген қосымша кепілдіктерге ие болады.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі он сегіз жасқа толмаған жұмысшылардың еңбегін пайдалануға тыйым салатын жұмыс түрлерін мөмендегідей  белгілейді:

• қиын жұмыс,
• зиянды және қауіпті еңбек жағдайлары бар жұмыс,

    • орындалуы денсаулық пен моральдық дамуға зиян келтіруі мүмкін жұмыс (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарындағы жұмыс, алкогольдік ішімдіктерді, темекі өнімдерін, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды  өндіру, тасымалдау және сату).   Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау м/а министрінің 2007 жылғы 31 шілдедегі № 185-П қаулысымен он сегіз жасқа толмаған жұмысшылардың еңбегін пайдалануға тыйым салынған жұмыс орындарының тізбесі, салмақ көтеру және қозғалу шекті нормалары ( құрылыс, монтаждау жұмыстары, энергетика саласындағы жұмыстар, химиялық өндіріс). Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерге тек салмағы 4,1 кг-нан асатын ауыр заттарды тасымалдау немесе қозғалтудан тұратын жұмыстарға тағайындалмауы керек. Төмендегі стандарттар шегінде жасөспірімдердің салмақ көтеруі мен қозғалысы, егер олар тұрақты кәсіби жұмысты орындаумен тікелей байланысты болса және жұмыс уақытының үштен бірінен аспаса ғана рұқсат етіледі. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек шарты міндетті алдын-ала медициналық тексеруден өткеннен кейін ғана жасалады. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығын белгілейді:

14 пен 16 жас аралығындағы қызметкерлер үшін - аптасына 24 сағаттан аспайды;

14 пен 16 жас аралығындағы оқу жылы мен оқуды жұмысты ұштастыратын білім беру ұйымдарының оқушылары  үшін - күніне 2,5 сағат,

16-дан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін - аптасына 36 сағаттан аспайды;

• 16 мен 18 жас аралығында - күніне 3,5 сағат.

Он сегіз жасқа толмаған жұмысшыларға еңбекақы қысқартылған жұмыс уақыты ескеріле отырып жүргізіледі. Он сегіз жасқа толмаған, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын бітіргеннен кейін жұмысқа келген, сондай-ақ өндірісте кәсіптік оқуды аяқтаған жұмысшылар үшін төмендетілген өндіріс мөлшерлемелері бекітілуі мүмкін. Жұмыс беруші мұндай жұмысшыларға күнделікті жұмысының барлық ұзақтығымен қызметкерлерге еңбекақы төлеу деңгейіне дейін қосымша ақы төлей алады.

Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерге:

• түнгі жұмыс істемеуге,
• қосымша жұмыспен айналысу,
• жұмыс уақытының қорытынды есебімен жұмыс істеуге;
•  іссапарға жіберу,
•  вахталық негізде орындалатын жұмысқа бағыттау,

       • жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан шақырту.

Толық қаржылық жауапкершілік туралы кәмелетке толмаған қызметкерлермен келісім жасасуға тыйым салынады.